ΠΑΜΕ Σαντορίνης: 12 Οκτώβρη 1944 – Η μέρα που η λευτεριά φτερούγισε πάνω από την Αθήνα

…για να θυμόμαστε και να μαθαίνουμε και γιατί το «όλοι μαζί» είναι για τα αστικά παραμύθια!

Η απελευθέρωση της Αθήνας

Πέμπτη 12 του Οκτώβρη 1944. Οι Γερμανοί δεν έχουν προλάβει ακόμα να εκκενώσουν την πόλη κι ο λαός της πρωτεύουσας, από τις συνοικίες, τα εργοστάσια, τα σχολεία, τα υπουργεία, τα καταστήματα, ξεχύνεται στους αθηναϊκούς δρόμους ζητωκραυγάζοντας για την απελευθέρωσή του. Οι 1264 μέρες σκλαβιάς στο φασισμό είχαν πια τελειώσει και στις 9.45 πμ μαχητές του ΕΛΑΣ κατέβασαν από την Ακρόπολη τη γερμανική σημαία για να υψώσουν στη θέση της την ελληνική. Η απελευθέρωση της Αθήνας από τη γερμανική κατοχή δεν ήταν ένα απρόσμενο ή τυχαίο γεγονός. Ήταν αποτέλεσμα του ακατάπαυστου και αταλάντευτου αγώνα του λαού μας με πρωτοπόρους τους εργάτες και τους φτωχούς αγρότες, υπαλλήλους, νέους και φοιτητές που συσπειρώθηκαν στο ΕΑΜ και τον ΕΛΑΣ από την πρώτη στιγμή της ξένης κατοχής. Καταλυτικό ρόλο έπαιξε επίσης η συντριβή των Γερμανών από τον Κόκκινο Στρατό στη Σοβιετική Ένωση και η προέλαση των νικητών στη Σόφια και το Βελιγράδι. Οι Γερμανοί στην Ελλάδα, φοβούμενοι μήπως εγκλωβιστούν, αποφάσισαν να αποχωρήσουν, ενώ είχαν ήδη από το καλοκαίρι του 1944 δεχτεί συντριπτικά χτυπήματα από τον ΕΛΑΣ και είχαν αποχωρήσει από διάφορες περιοχές της ηπειρωτικής και νησιωτικής Ελλάδας.

Το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο (ΕΑΜ)

Το ΕΑΜ δημιουργήθηκε με πρωτοβουλία του ΚΚΕ στις 27 Σεπτέμβρη του 1941. Την ιδρυτική του διακήρυξη συνυπογράφουν εκτός από το ΚΚΕ, η Ένωση Λαϊκής Δημοκρατίας (ΕΛΔ), το Σοσιαλιστικό Κόμμα Ελλάδας (ΣΚΕ) και το Αγροτικό Κόμμα Ελλάδας (ΑΚΕ). Στις 16 Φλεβάρη του 1942 δημιουργήθηκε το ένοπλο τμήμα του, ο ΕΛΑΣ, με καπετάνιο τον Άρη Βελουχιώτη. Ο ΕΛΑΣ έδωσε πάνω από 600 μάχες και προξένησε μεγάλες ζημιές στον εχθρό. Καθήλωσε 8 έως και 12 εχθρικές μεραρχίες. Προξένησε στους κατακτητές απώλειες 30.000 νεκρούς και συνέλαβε 6500 αιχμαλώτους. Κατέστρεψε 37 μεγάλες γέφυρες, 85 ατμομηχανές, 1000 περίπου βαγόνια και 1000 αυτοκίνητα. Το σύνολο σχεδόν του εξοπλισμού του προερχόταν από τις επιχειρήσεις του εναντίον των Γερμανών και των Ιταλών. Την άνοιξη του 1944 ο ΕΛΑΣ είχε υπό τον έλεγχο του τα 2/3 της χώρας και τη στιγμή της απελευθέρωσης περισσότερο από το 90% του εδάφους.  Στη διάρκεια του πολέμου οι νεκροί από τον ελληνικό πληθυσμό έφτασαν συνολικά τους 405.000. Θάνατοι από την πείνα, εκτελεσμένοι, νεκροί του ελληνοϊταλικού και ελληνογερμανικού πολέμου. Χιλιάδες εκτελέστηκαν ή έπεσαν πολεμώντας. Χιλιάδες βασανίστηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, στις φυλακές και τις εξορίες. Έτσι έφτασε ο λαός μας στην απελευθέρωση. Ματωμένος, αλλά και περήφανος για τους χιλιάδες ήρωες που έβγαλε από τα σπλάχνα του.

H στάση του αστικού πολιτικού κόσμου

Την ίδια ώρα όμως που ο λαός μας έδινε το αίμα του, αντίκριζε το εκτελεστικό απόσπασμα και πλήρωνε πολύ ακριβά την ηρωική αντίσταση που πρόβαλε στον κατακτητή, ποια ήταν η στάση του αστικού πολιτικού κόσμου; Ένα τμήμα του επέλεξε το δρόμο της ανοιχτής συνεργασίας με τους κατακτητές. Ήταν οι γνωστοί δωσίλογοι, που σχημάτισαν τις κατοχικές, διορισμένες από τους Γερμανούς, κυβερνήσεις («κουίσλινγκς») με πρωθυπουργούς κατά σειρά τους Τσολάκογλου, Λογοθετόπουλο και Ι.Ράλλη. Στα πλαίσια των κυβερνήσεων αυτών έγινε προσπάθεια να ενισχυθούν οι μηχανισμοί καταστολής και καταπίεσης του λαού. Δημιουργήθηκαν τα «Τάγματα Ασφαλείας» και συναφείς κρατικές οργανώσεις. Ένα άλλο τμήμα του αστικού πολιτικού κόσμου, μαζί και το Παλάτι, διέφυγε στο εξωτερικό, παίρνοντας τεράστιες ποσότητες κρατικών αποθεμάτων σε χρυσό. Εγκαταστάθηκε στην Αίγυπτο, αναπτύσσοντας ιδιαίτερες σχέσεις με τους Εγγλέζους συμμάχους, σχεδιάζοντας την μεταπολεμική ανόρθωση της αστικής εξουσίας στην Ελλάδα. Ένα τρίτο τμήμα συγκαταλέγεται στους «απόντες» του αγώνα, ουσιαστικά και τυπικά. Κοινή επιδίωξη όλων τους ήταν να επανέλθουν στην εξουσία μετά την κατοχή. Έτσι λοιπόν, ο λαός που πλημμύρησε τους δρόμους της Αθήνας στις 12 και 13 του Οκτώβρη ήξερε πολύ καλά ποιος αγωνίστηκε στο πλάι του για τα δικαιώματα και τη λευτεριά του και ποιοι ήταν οι προδότες και οι συνεργάτες των Γερμανών, οι φασίστες, οι ταγματασφαλίτες. Την ημέρα της απελευθέρωσης μια λαοθάλασσα τα είχε πλημμυρίσει όλα. Η προδοτική κυβέρνηση Ράλλη καταθέτει νόμο για την παραίτησή της κι ο λαός ζητάει αμέσως την τιμωρία των δωσιλόγων. Ο λαός τιμούσε τους νεκρούς του. Αντιπροσωπεία του ΕΛΑΣ και του ΕΑΜ κατέθεσε στεφάνια στο μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη.

Οι μάχες του Πειραιά

Την επόμενη μέρα, 13 Οκτώβρη του 1944, ο ΕΛΑΣ ξεκίνησε τη μάχη για τη σωτηρία των λιμενικών εγκαταστάσεων, την Ηλεκτρικής Εταιρίας και όλων των εργοστασίων του Πειραιά. Αν οι Ναζί πετύχαιναν να υλοποιήσουν τα σχέδια τους, θα ανατίναζαν το εργοστάσιο της Ηλεκτρικής, που ήταν το μόνο που παρήγαγε ηλεκτρική ενέργεια. Οι Γερμανοί άφησαν τις οπισθοφυλακές τους στο εργοστάσιο με σκοπό να το ανατινάξουν και να παραλύσουν τη βιομηχανία και τις συγκοινωνίες, αλλά και να αφήσουν την Αθήνα και τον Πειραιά χωρίς φως. Η μάχη ήταν σκληρή και κράτησε περίπου δυόμισι ώρες. Τα σχέδια των Ναζί δεν πέρασαν, χάρη στην αγωνιστικότητα και την αυτοθυσία των μαχητών του ΕΛΑΣ. Τις επόμενες ημέρες ο ΕΛΑΣ άρχισε να απελευθερώνει το ένα μετά το άλλο τα αστικά κέντρα. Τη Θήβα, τη Λαμία, το Βόλο, την Λάρισα, την Ελασσόνα, την Έδεσσα και άλλες πόλεις. Οι τελευταίες μάχες δόθηκαν στην Κρήτη με αποκλεισμένα τμήματα γερμανικού και ιταλικού στρατού στις περιοχές του Αποκορώνου-Κυδωνίας.

Ο ρόλος των Άγγλων και του Γ.Παπανδρέου

Την ίδια στιγμή όμως, μαύρα κοράκια, οι Άγγλοι και ο αστικός πολιτικός κόσμος, ετοίμαζαν τη νέα κατάσταση, σχεδιάζοντας ακόμη και στρατιωτική επέμβαση, εφόσον ο λαός συνέχιζε τον αγώνα για την πλήρη απαλλαγή του από την ντόπια και ξένη τυραννία και τη θεμελίωση μιας πραγματικά λαϊκής εξουσίας. Μετά την απελευθέρωση έφτασε στην Αθήνα ο Γ. Παπανδρέου (18/10/44), κατόπιν συνεννόησης με τους Άγγλους.  Οι Άγγλοι που ήθελαν να κρατήσουν στη σφαίρα επιρροής τους την Ελλάδα προσπάθησαν να επαναφέρουν το βασιλιά και να επιβάλουν τα αστικά ελληνικά κόμματα στην πολιτική ζωή, που είχαν χάσει την  επιρροή τους την περίοδο της κατοχής. Ο λαός και το ΕΑΜ αντέδρασαν και το Δεκέμβρη του 1944, δυο μήνες μετά την απελευθέρωση, έφτασε το λαϊκό κίνημα σε στιγμή μεγαλειώδους ταξικής σύγκρουσης με τους ντόπιους και ξένους δυνάστες.

Οι ένδοξες σελίδες της Εθνικής Αντίστασης στον τόπο μας έχουν για πάντα χαραχτεί μέσα στην καρδιά των ανθρώπων του μόχθου, σαν ακριβή παρακαταθήκη που θα φωτίζει τους σημερινούς και αυριανούς αγώνες, για έναν κόσμο χωρίς πολέμους, χωρίς ναζισμό, χωρίς κατακτητές και προστάτες, χωρίς εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο.