«Όταν το καράβι θα φύγει, την επαύριον, απ’ τη Σαντορίνη, όλα γίνονται απίθανα και φανταστικά», γράφει ο Ηλίας Βενέζης στο διήγημα «Άνεμοι» (1944) για το νοτιότερο νησί των Κυκλάδων. Το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ) «φορτώνει» μοναδικά τεκμήρια από τη συλλογή των σπανίων της Βιβλιοθήκης του (ΒΚΠ-ΑΠΘ) και σαλπάρει για τη Σαντορίνη, προκειμένου να πάρει τους επισκέπτες και κατοίκους του νησιού συνοδοιπόρους σε ένα ταξίδι με χάρτες σε τόπους και ουτοπίες της νήσου Θήρας, της -κατά τον Léonce Élie de Beaumont- «… σημαντικότερης και διδακτικότερης νήσου, εξ όσων υπάρχουν επί της γης…».
«Πόσες και ποιες μικρές ιστορίες θα μπορούσε να διηγηθεί κανείς για τη νήσο αυτή με χαρτογραφικό τρόπο;» ήταν το έναυσμα για μία έκθεση, που με συντελεστές όπως την περίφημη Αμβροσιανή Βιβλιοθήκη, κατέληξε να παραπέμπει περισσότερο σε ταινία για σινεφίλ, με σπονδυλωτή δομή, σκηνές και πλάνα με συνέχεια στον χώρο και τον χρόνο, που συγκροτούν ένα αφήγημα: Την ιστορία της Σαντορίνης, εκεί όπου όλα γίνονται απίθανα και φανταστικά.
«Η Σαντορίνη ξαναστρογγυλεύει και ο Μ.Τριανταφυλλίδης γίνεται φυσικομαθηματικός…»
Στα Φηρά, στους εκθεσιακούς χώρους του Mπελλώνειου Πολιτιστικού Κέντρου, το Σάββατο 29 Σεπτεμβρίου ο Ηρόδοτος συναντά τον φραγκισκανό μοναχό Κριστόφορο Μπουντελμόντι με το παλαιότερο βιβλίο των νήσων του Αρχιπελάγους (1420), οι υποχθόνιες δυνάμεις της Φύσης ζωντανεύουν ψηφιακά και μεταβάλλουν το αρχικό στρογγυλό σχήμα της νήσου σε μηνοειδές, ο άραβας Αλ Ιδρίζι παρουσιάζει τη šantari ωοειδή και πεπλατυσμένη και δείχνει πως ο βορράς έχει κατεύθυνση προς τα κάτω και ένας Ολλανδός που χαρτογραφούσε τη γη χωρίς να έχει ταξιδέψει ποτέ συναντά τον Μανόλη Τριανταφυλλίδη, που του συστήνεται, όχι ως φιλόλογος, αλλά ως φοιτητής φυσικομαθηματικής σχολής! Δεκατέσσερις μικρές ιστορίες -λιγότερο γνωστές έως και άγνωστες μέχρι σήμερα- συνθέτουν μέσα από 30 πίνακες και χάρτες ένα σπονδυλωτό αφήγημα με τον γενικό τίτλο: «Καθ’ ὁμοιότητα σελήνης μηνοειδοῦς». Η σπειροειδής διάταξη των εκθεμάτων ενισχύει τον διαδραστικό χαρακτήρα της έκθεσης και την αίσθηση του επισκέπτη πως ταξιδεύει στον χωροχρόνο.
Συντελεστές της έκθεσης, που σχεδίασε και επιμελήθηκε ο ομότιμος καθηγητής ΑΠΘ και πρόεδρος της Επιτροπής για την Χαρτογραφική Κληρονομιά στην Ψηφιακότητα της Διεθνούς Χαρτογραφικής Ένωσης, Ευάγγελος Λιβιεράτος, είναι η Τρικόγλειος Βιβλιοθήκη & Κέντρο Πληροφόρησης του ΑΠΘ, η Αμβροσιανή Βιβλιοθήκη του Μιλάνο (Veneranda Biblioteca Ambrosiana), που διέθεσε ένα εξαιρετικά σπάνιο χειρόγραφο, το Ίδρυμα Λουκά & Ευαγγέλου Μπελλώνια και το Εργαστήριο Χαρτογραφίας & Γεωγραφικής Ανάλυσης ΑΠΘ.
«Τα νησιά είναι για τους ιστορικούς ναυτικούς λαούς η μνήμη και η περιπέτεια των πλεύσεων στην ιστορία τους», λέει ο καθηγητής Λιβιεράτος στο ΑΠΕ-ΜΠΕ και εξηγεί: «Η απεικόνισή τους σε χάρτες είναι η ζωντανή κληρονομιά, χωρίς λόγια, μπροστά στα μάτια μας. Γι’ αυτό και για κάθε νησί του ελληνικού πολιτισμού μπορεί να παρουσιαστεί με μια χαρτογραφικού χαρακτήρα έκθεση όπως αυτή της Σαντορίνης, που προτείνει το ΑΠΘ με τη βοήθεια του σπάνιου υλικού της Βιβλιοθήκης του, της Αμβροσιανής Βιβλιοθήλης και άλλων πηγών με την επιμέλεια του Εργαστηρίου Χαρτογραφίας του».
«Η γοητεία του Αρχιπελάγους»
Αφορμή για τον σχεδιασμό της έκθεσης«Καθ’ ὁμοιότητα σελήνης μηνοειδοῦς» αποτέλεσε η περσινή επιτυχημένη έκθεση που είχε διοργανώσει η Βιβλιοθήκη & Κέντρο Πληροφόρησης ΑΠΘ σε συνεργασία με το Γαλλικό Προξενείο Θεσσαλονίκης, στο Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών, στη Θεσσαλονίκη, με τίτλο «Αρχιπέλαγος 1685-1687 στους χάρτες του Λουδοβίκου ΙΔ’», στην οποία συμπεριλαμβανόταν μια ενότητα χειρόγραφων γαλλικών χαρτών των Κυκλάδων του β΄ μισού του 17ου αι., από τη συλλογή της Τρικογλείου Βιβλιοθήκης του ΑΠΘ. Η πρόταση του Ιδρύματος Λ. & Ε. Μπελλώνια για τη μεταφορά της συγκεκριμένης έκθεσης στη Σαντορίνη, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι από τη συγκεκριμένη ενότητα απουσίαζε κάποιος χάρτης απεικόνισης της Σαντορίνης, οδήγησε τους διοργανωτές στην ιδέα του σχεδιασμού και της παραγωγής μιας εξολοκλήρου νέας έκθεσης, με σύνθετο χαρτογραφικό και διαχρονικό περιεχόμενο αναφοράς τη νήσο Θήρα/Σαντορίνη.
«Επιλογή μας ήταν η έκθεση να απευθύνεται στο ευρύ κοινό και όχι μόνο στους ειδικούς, να βασίζεται κυρίως στις συλλογές της Βιβλιοθήκης, να συγκεντρώνει το ενδιαφέρον του περιεχομένου της στη χαρτογραφική αναφορά μερικών χαρακτηριστικών ενοτήτων της ιστορίας της νήσου -από την ύστερη προϊστορική περίοδο μέχρι τον Μεσοπόλεμο- και να χρησιμοποιεί τις νέες ψηφιακές τεχνολογίες για την ευρύτερη ανάδειξη και διάδοση του πλούτου των χαρτών. Μέσα στο χρονικά εκτεταμένο πεδίο που επιλέχτηκε, δόθηκε έμφαση στα νησιωτικά χαρακτηριστικά των απεικονίσεων, διασχίζοντας τις μεγάλες περιόδους της χαρτογραφικής μας κληρονομιάς» αναφέρει ο καθ. Λιβιεράτος, ενώ για τη σπονδυλωτή δομή της έκθεσης διευκρινίζει: «Είναι μια πρωτότυπη έκθεση, απλή και επιλεκτική, ενός νησιού που μεταμορφώθηκε πρώιμα καθ᾿ὁμοιότητα σελήνης μηνοειδοῦς, στον τόπο όπου το δέος της φύσης -με το αόρατο και υποχθόνιο πρόσωπό της αλλά και με το άλλο, το υπέροχο και ορατό της- συνυπάρχει με την ομορφιά της περιπέτειας του ανθρώπου στην Ιστορία!»
Τα εγκαίνια θα πραγματοποιηθούν το Σάββατο 29 Σεπτεμβρίου 2018 στις 19.30 στο Μπελλώνειο Πολιτιστικό Κέντρο (Δεκιγαλά & Μητροπόλεως, Φηρά Θήρας), από τις πρυτανικές Αρχές του ΑΠΘ.
«Οι 14 ιστορίες»
Η έκθεση χαρτών καλύπτει την περίοδο από τη Νωπογραφία του Ακρωτηρίου (Ζωφόρος του Στόλου) του 1500 π.Χ. μέχρι τη Θήρα/Σαντορίνη της Γεωγραφίας του Πτολεμαίου, του Αλ Ιδρίζι και των απεικονίσεων του νησιού στους πορτολάνους, τα βιβλία των νήσων (ιζολάρια/νησολόγια) και τους χάρτες του 16ου αι. μέχρι τις αρχές του 20ού αι.
Η πρώτη ιστορία ξεκινά με τη θέση της Σαντορίνης στο δωρικό νότιο τόξο των Κυκλάδων και στη δεύτερη ακολουθούν εικόνες της Μεταμορφούμενης νήσου από την προ-ηφαιστειακή περίοδο.
Η νωπογραφία της Θήρας του 1500 π.Χ. είναι η παλαιότερη σωζόμενη χαρτογραφικού τύπου απεικόνιση στην Ελλάδα και αποτελεί την τρίτη ιστορία.
Στην τέταρτη ιστορία απεικονίζεται δίδυμη ως Θήρα και Θηρασία στους χάρτες της Γεωγραφίας του Πτολεμαίου, όπως σώζονται στους ελληνικούς και λατινικούς κώδικες, ενώ προβάλλονται οι σημερινές συντεταγμένες των θέσεων της Θήρας και οι αντίστοιχες σε μεταγενέστερες εκδόσεις του 15ου και 16ου αι., με αξιοσημείωτη τη σύμπτωση του γεωγραφικού πλάτους.
Στην πέμπτη ιστορία η Σαντορίνη αναφέρεται ώς ως šantari και απεικονίζεται ωοειδής και πεπλατυσμένη στον σημαντικό αραβικό χάρτη του Αλ Ιδρίζι (12ος αι) και στην έκτη ως Sant Erin με τις νησίδες Χριστιανά, πολύ σημαντικές για τους ναυτιλλομένους, στον παλαιότερο σωζόμενο όλων των μεσαιωνικών ναυτικών χαρτών της Μεσογείου, χαραγμένο σε περγαμηνή πορτολάνο χάρτη, την Carta Pisana, του 13ου αιώνα.
Η έβδομη ιστορία, η μεγαλύτερη της έκθεσης, πλέκει εννιά διαφορετικές εκδοχές της νήσου, καθώς περιλαμβάνει σειρά απεικονίσεων της Σαντορίνης σε νησολόγια ιταλικής, οθωμανικής, ολλανδικής και γαλλικής προέλευσης. Ανάμεσά τους ξεχωρίζει ο χάρτης της «καθ’ ὁμοιότητα σελήνης μηνοειδοῦς» του παλαιότερου βιβλίου των νήσων του Αρχιπελάγους του Buondelmonti (1420), από το λατινικό χειρόγραφο της Αμβροσιανής Βιβλιοθήκης του Μιλάνου (1422), που συμπληρώνεται από μεταγενέστερo χάρτη, με ελληνική μετάφραση της περιγραφής της νήσου από τα λατινικά.
Στην ίδια ιστορία συναντώνται:
-η Santa Erini με τα Χριστιανά σε ξυλογραφία του Bartolomeo da li Sonetti (Βενετία, 1485),
-η νήσος με τα Χριστιανά του Οθωμανού ναυάρχου Piri Reis από το βιβλίο της θάλασσας (1521-1525),
-χάρτης σε ξυλογραφία από το δημοφιλές νησολόγιο του σπουδαίου Benedetto Bordone (Βενετία, 1528) ,
-ο χάρτης «από τις πλέον φημισμένες νήσους του κόσμου» του Tommaso Porcacchi, από τις χαλκογραφίες του χαράκτη Girolamo Porro (Βενετία, 1590),
-χάρτης του καλλιτέχνη των νήσων του Αρχιπελάγους, σπουδαίου ζωγράφου και χαράκτη Marco Boschini (Βενετία 1658),
-ο χάρτης του Olfert Dapper (Άμστερνταμ, 1703), μιας Σαντορίνης που ο ίδιος δεν είδε ποτέ, αφού ο διάσημος Ολλανδός περιέγραψε σε χάρτες περιοχές της γης χωρίς να έχει ταξιδέψει ποτέ εκτός της χώρας του, και,
-ο ωραίος προοπτικός χάρτης της νήσου, του γνωστού βοτανολόγου Joseph Piton de Tournefort (Λυών, 1717).
Στην όγδοη ιστορία ο Choiseul-Gouffier ταξιδεύει το 1776 στις ακτές του Αιγαίου, στον νότιο Μοριά και στις Κυκλάδες με επιστήμονες, μηχανικούς και ζωγράφους, για την προετοιμασία του έργου του Voyage pittoresque de la Grèce, που ολοκληρώθηκε το 1822.
Στην ένατη ιστορία περιγράφεται η Θήρα/Σαντορίνη όπως την απεικονίζει ο Ρήγας Βελεστινλής στη Χάρτα της Ελλάδος (Βιέννη, 1797), ως ενθύμημα των 220 χρόνων από τον θάνατό του (1798-2018).
Στη δέκατη ιστορία ο 19ος αι. αντιπροσωπεύεται από τον σημαντικό χάρτη του Graves, του βρετανικού Ναυαρχείου (1848), ενώ ο 20ός αι. από έναν γερμανικό τοπογραφικό χάρτη της Σαντορίνης του Μεσοπολέμου.
Οι νησίδες και κρατήρες της Μικρής και της Νέας Καμένης του 1508, του 1573 έως το 1712 και από το 1866 μέχρι το 1928, με την ενσωμάτωση από τη λάβα της Μικρής στη Νέα Καμένη, αποτελούν την ενδέκατη ιστορία, ενώ στη δωδέκατη ο χάρτης του Μεσοπολέμου των Αντιτραχωματικών Σταθμών του Οφθαλμιατρείου Θήρας -Η Αγία Βαρβάρα αφηγείται την αντιτραχωματική πρόνοια στη Σαντορίνη για την αντιμετώπιση της έξαρσης της chlamydia trachomatis, που προκάλεσε η ατμοσφαιρική διάχυση θηραϊκής γης μετά τις ηφαιστειακές εκρήξεις του 1925-1928!
Στη δέκατη τρίτη ιστορία παρουσιάζεται ο χάρτης-σκαρίφημα των πρώτων χρόνων του 1900, που βρέθηκε στο αρχείο του Μανόλη Τριανταφυλλίδη, του Ινστιτούτου Νεοελληνικών Σπουδών του ΑΠΘ, από όπου προκύπτει ότι ο σπουδαίος φιλόλογος και γλωσσολόγος χαρτογραφούσε τη Σαντορίνη ως ασκούμενος πρωτοετής φοιτητής της Φυσικομαθηματικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, πριν στραφεί στη Φιλοσοφική -μια άγνωστη λεπτομέρεια της ζωής του μεγάλου νεοελληνιστή.
Η δέκατη τέταρτη και τελευταία ιστορία-εικόνα της έκθεσης είναι κατευόδιο και πρόσκληση από δύο κυρίες διαφορετικών εποχών του νησιού που χαιρετούν τους επισκέπτες: τη Χαιροπολεία και τη Θηραία!
Πηγή: http://www.alfavita.gr
