*Του Πάρι Τσάρτα, Ομότιμου Καθηγητή Τουριστικής Ανάπτυξης
Το ζήτημα του υπερτουρισμού έχει απασχολήσει την διεθνή βιβλιογραφία και τις μελέτες διαχείρισης τουριστικών προορισμών εδώ και αρκετές δεκαετίες τόσο σε περιπτώσεις Αστικών προορισμών (Βαρκελώνη, Βενετία) όσο και σε περιπτώσεις προορισμών τουρισμού Διακοπών (Μαγιόρκα, Μπαλί, Αμάλφι).
Σε όλες τις περιπτώσεις και σε άλλες που υπήρξαν σε διαφορές περιοχές του κόσμου τα πρόσφατα χρόνια υπάρχει ένας κοινός παρονομαστής: ο υπερτουρισμός συνδέεται ως έννοια με παρατεταμένη χρονικά και χωρικά παρουσία μεγάλου αριθμού τουριστών και αντίστοιχη σημαντική πίεση σε πόρους και υποδομές του προορισμού -με βάση μετρήσεις και δείκτες επιβάρυνσης- με αποτέλεσμα πολυεπίπεδα προβλήματα στο φυσικό και δομημένο περιβάλλον.
Τα προβλήματα αυτά απαίτησαν αντίστοιχα πολυσύνθετο σχεδιασμό στην διαχείριση του τοπικού τουριστικού προϊόντος με πολλά αντιφατικά αλλά και ενδιαφέροντα αποτελέσματα για τους προορισμούς (ώριμους και μη).
Στην χώρα μας ιδιαίτερα την τελευταία διετία παρατηρείται μία συστηματικά λανθασμένη χρήση του όρου υπερτουρισμός ο οποίος πλέον χρησιμοποιείται για να περιγράψει οποιαδήποτε αυξημένη – κατά τους γράφοντες – παρουσία τουριστών ή τουριστικής δόμησης ακόμη και εάν αυτή αφορά στην κλασσική τουριστική περίοδο ή σε μικρό τμήμα της πχ κάποιες γιορτινές περιόδους ή Σαββατοκύριακα. Η χρήση του όρου συνδέεται συχνά με πιθανολογούμενες πιέσεις σε περιβαλλοντικούς πόρους (φυσικό περιβάλλον, τοπίο, νερό) αλλά και σε προβληματισμούς κατοίκων ή τουριστών.
Είναι αρχικά προφανές ότι σε όλους τους τουριστικούς προορισμούς – ανεξαρτήτως χαρακτηριστικών, ειδίκευσης ή επιπέδου ανάπτυξης – απαιτείται προσεκτικός και συστηματικός σχεδιασμός ο οποίος συχνά έχει ελλείψεις ή δεν εφαρμόζεται σωστά στην χώρα μας. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι οριζόντια προβλήματα υπερτουρισμού έχουν εντοπισθεί – και προσθέτω μετρηθεί – σε πολλούς τουριστικούς προορισμούς της χώρας.
Υπάρχουν δε και δεδομένα που μας επιτρέπουν να είμαστε αισιόδοξοι: οι πολλές προσπάθειες επιχειρήσεων και προορισμών για βιώσιμο τουρισμό, η μείωση της εποχικότητας, η αύξηση της ζήτησης για λιγότερο δημοφιλείς ή παραθαλάσσιους προορισμούς, η σταθερή ένταξη της χώρας στους δημοφιλέστερους προορισμούς τους κόσμου, η δυναμική αύξηση των προορισμών που προσφέρουν πολυσύνθετο προϊόν που δεν συνδέεται μόνον με τον ήλιο και την θάλασσα.
Αυτό όμως που αποτελεί την αναγκαία συνθήκη ώστε μία τέτοια συζήτηση για ένα σημαντικό ζήτημα να γίνεται στο σωστό πλαίσιο είναι η συνειδητοποίηση ότι στον Τουρισμό απαιτείται συμμετοχικός σχεδιασμός και κανείς από τις πολλές εμπλεκόμενες ομάδες συμφερόντων στον Τουρισμό -επιχειρηματίες, τουρίστες, παραθεριστές, εμπειρογνώμονες, τα ΜΜΕ, ΟΤΑ, Κράτος (ιδιαίτερα αυτό)- δεν μπορεί να λειτουργεί ως υπέρτατος κριτής ή επιτήδειος ουδέτερος …
Ο Τουρισμός άλλωστε πρέπει να γίνει πλέον κατανοητό είναι πολύ σημαντικός Τομέας για να τον αγνοούμε ή να τον χειριζόμαστε ερασιτεχνικά.
*
Ο Πάρις Α. Τσάρτας είναι Καθηγητής Τουριστικής Ανάπτυξης στο Τμήμα Οικονομίας και Βιώσιμης Ανάπτυξης της Σχολής Περιβάλλοντος, Γεωγραφίας και Εφαρμοσμένων Οικονομικών του Χαροκοπείου Πανεπιστημίου. Διετέλεσε Διευθυντής του Διεθνούς Μεταπτυχιακού Προγράμματος Cultural Heritage and Sustainable Tourism (TOURHER) (2017-2020), το οποίο συνδιοργανώνεται από το Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο, το Πανεπιστήμιο Αιγαίου και το Πανεπιστήμιο της Σορβόννης. Έχει διδάξει θέματα σχετικά με την τουριστική ανάπτυξη στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου (1999-2016) και ως επισκέπτης καθηγητής στα Πανεπιστήμια: Σορβόννης (2015 έως σήμερα), στο Ευρωπαϊκό Κύπρου (2014-2015), στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών (2014-2015), στο Διεθνές Πανεπιστήμιο Ελλάδος (2013-2014), καθώς και στο ΤΕΙ Αθήνας (2015-2017). Έχει δώσει διαλέξεις σε μεταπτυχιακά προγράμματα για τον τουρισμό σε Πανεπιστήμια της Ελλάδας και του εξωτερικού.
Επιπλέον, διετέλεσε Πρύτανης του Πανεπιστημίου Αιγαίου (2010-2014), μέλος (2010-2014) και Πρόεδρος (2014) της Συνόδου των Πρυτάνεων, Πρόεδρος του Συμβουλίου Ανώτατης Πανεπιστημιακής Εκπαίδευσης (ΣΑΠΕ, 2014-2015), Διευθυντής του Εργαστηρίου Τουριστικών Ερευνών και Μελετών (ΕΤΕΜ) του Πανεπιστημίου Αιγαίου (2000-2010) και Πρόεδρος στο Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων και στο Διατμηματικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αιγαίου (2002-2009), καθώς και Διευθυντής του Μεταπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών στον Τουρισμό του ΕΑΠ (2013-2016 και 2020-2022).
Έχει πλούσιο, διεθνώς αναγνωρισμένο επιστημονικό και ερευνητικό έργο σε θέματα βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης, ειδικών και εναλλακτικών μορφών τουρισμού, τουριστικής πολιτικής και κοινωνιολογίας του τουρισμού.
Έχει συμμετάσχει ως Ιδρυματικός Υπεύθυνος, ως Επιστημονικός Υπεύθυνος, ως Συντονιστής και ως Ερευνητής σε περισσότερα από εξήντα εθνικά και διεθνή ερευνητικά προγράμματα και μελέτες σε θέματα που σχετίζονται με την τουριστική ανάπτυξη, την οργάνωση τουριστικών φορέων, τη διαχείριση και την προβολή τουριστικών προορισμών, την τοπική τουριστική ανάπτυξη, το τουριστικό μάρκετινγκ, την απασχόληση στον τουρισμό και την περιβαλλοντική διαχείριση στον τουρισμό.
Έχει συγγράψει, αυτόνομα ή σε συνεργασία, πολλά επιστημονικά βιβλία. Έχει επίσης συγγράψει εκπαιδευτικά εγχειρίδια και περισσότερα από εκατό επιστημονικά άρθρα σε διεθνώς αναγνωρισμένα περιοδικά σε θέματα τουρισμού. Πρόσθετα έχει παρουσιάσει και δημοσιεύσει άρθρα σχετικά με την τουριστική ανάπτυξη σε διεθνή και ελληνικά επιστημονικά συνέδρια.
Είναι εκδότης του διεθνούς επιστημονικού περιοδικού Tourismos: an International Multidisciplinary Journal of Tourism και ενεργό μέλος επιστημονικών σωματείων και συλλόγων, μέλος της European University Association (EUA), κριτής και σύμβουλος σύνταξης σε επιστημονικά περιοδικά του τουρισμού (ATR, JOST, Anatolia, Tourism Today κ.ά.), καθώς και επιστημονικός συνεργάτης πολλών θεσμικών φορέων του τουρισμού στην Ελλάδα (ΣΕΤΕ, ΞΕΕ, ΗΑΤΑ, ΗΑPCO, EOT, Υπουργείο Τουρισμού) και στο εξωτερικό (TRC, AIEST).
